Apoteoza czterdziestu milimetrów, czyli Voigtländer Nokton 40 mm f/1,4 Classic

Dalszy ciąg moich prywatnych poszukiwań może wyda się dla Was nużący, ale nic na to nie poradzę. Stale szukam. Przerzucenie się w profesjonalnej pracy na korpusy z serii Sony A7 i Leica M - zmusiło mnie niejako - do zainteresowania obiektywami z mocowaniem M. Ponieważ obecnie to produkty Leica i Cosina…. Ups! Przepraszam - Voigtländer - one właśnie znalazły się w obszarze mych zainteresowań. Obecnie wręcz nie wyobrażam sobie pracy bez nich. Nic więc dziwnego, że przyszła kolej na Noktona 40 mm f/1,4 Classic.

Nim wybiorę - postaram się przyjrzeć bliżej tym obiektywom, które mnie zainteresują. Ostatnio opisywałem Noktona 35 mm f/1,2 Aspherical II, który stał się dla mnie idealną trzydziestką piątką. Teraz przyszła kolej na kolejne ogniskowe. Jakie? Otóż dla mnie - po wielu latach prób i błędów - zasięg ogniskowych pomiędzy, którymi dzieje się wszystko co istotne to 35-75 (no może 90). Dla spokoju profesjonalnego sumienia można mieć także bardziej skrajne szkła czyli 20-21 albo 12-15 mm i 135 - 200 mm, ale bez nich spokojnie można żyć. Nim przejdę do opisu Voigtländera Nokton 40 mm f/1,4 Classic pozwolę sobie zacytować samego siebie. Jakiś czas temu popełniłem tekst, który w ramach wytłumaczenia mojej dalszej ekscytacji produktem o ogniskowej 40 mm, pozwolę sobie zamieścić w całości.

Skupię się na zagadnieniu, które jest wynikiem moich długoletnich praktyk w pracy nad obrazem. Jaka ogniskowa wydaje mi się idealna? Czyli jakiego obiektywu najczęściej używałbym na co dzień? To duży problem i istotna kwestia. To także bardzo indywidualna sprawa. Dlatego wynik poszukiwań idealnej ogniskowej będzie różny dla każdego z Was. Być może moje przemyślenia wymuszą u Was chwilę refleksji, a to może zaowocować kolejnym trafnym zakupem. Posiadacze aparatów Leica dzielą się podobno na dwa typy - 50 i 35. Którym typem jesteście bardziej?

Proces poszukiwań był długi, ale to dlatego, że nie mamy przecież możliwości ciągłego zmieniania obiektywów. Pierwsza chwila zastanowienia dopadła mnie bardzo dawno temu. Miałem wówczas naście lat i znajomy pokazał mi zdjęcie z wakacji. Czarno-białe oczywiście. Czwórka znanych mi ludzi na jachcie. Oparci o reling, w półkolu wymuszonym kształtem łodzi, z rękami wyłożonym na linkach tak, że każdy obejmował swoich sąsiadów. Zwykła sytuacja, ale we mnie, aż się zagotowało. Co to za ogniskowa? Obraz był niezwykły. Twarze i szczegóły rozpoznawalne. Widoczne doskonale. Brak przerysowań ręki i dłoni osób skrajnych, które zamykały półkole i były bliżej aparatu. Tak jak ze standardowej pięćdziesiątki. Jednak tu fotografujący na pewno nie miał miejsca na odejście, a poza tym skończyłoby się to oddaleniem postaci. Już wiem - to trzydziestka piątka. Nie, zaraz. Ta dałaby wyraźne rozdzielenie planów i delikatną perspektywę. Dłonie znajdujące się bliżej kamery musiałyby być większe, a nie są! Co do licha? Pytam znajomego czym to było robione. Nie wie. Proszę, aby dowiedział się u fotografa. Problem mnie nurtuje, a próby dają mi jednoznaczną odpowiedź i zaskakujący wniosek, że 50 mm jest za długą ogniskową tym bardziej jej mutacje czyli 55 i 58 - aby wymienić te najbardziej popularne (oczywiście dla pełnej klatki), a 35 też nie jest tym czym zrobiono to zdjęcie. Plastyka tej fotografii utkwiła mi w pamięci. Po tygodniu wszystko było jasne. Obiektyw Carl Zeiss Jena Tessar 40 mm f/4,5 założony na Praktinę FX. Tu mamy odpowiedź. Ogniskowa 40 mm jest lepsza niż 50 mm. Niestety brak sensownych konstrukcji we współczesnym świecie.

Mamy już nie produkowane Carl Zeiss Tessar 45 mm f/2,8 do Yashica/Contax, Summicron-C 40 mm f/2 czy Minolta M Rokkor 40 mm f/2 oraz ze współczesnych Canon EF 40 mm f/2,8 STM, i Voigtländer 40 mm f/2,4 Heliar, Voigtländer Nokton 40 mm f/1,4. To naprawdę ciekawe propozycje. Co prawda konstrukcje te dzielą się na bardziej Tessaropodobne i Gaussopodobne, ale mają „tą” ogniskową, dużą jasność i dobrą cenę. Są produktami marginalnymi. Czy kąt widzenia, a co za tym idzie perspektywa 40 mm, nie są stosowane w profesjonalnej praktyce? Czy ja jestem jakimś odszczepieńcem, że myślę o posiadaniu takiej właśnie ogniskowej? Nie!

Otóż oczywiście, że istnieją super-profesjonalne konstrukcje o takich ogniskowych, ale skierowane bardziej do filmowców, przyzwyczajonych do subtelnych zmian ogniskowych. Master Prime 27 mm PL LDS T1.3 firmy Carl Zeiss dla kamer Super 35 czy Ultra Prime 28 mm f/1,9 tejże samej firmy. Są też 25 mm (37 mm dla Super 35) i 28 mm (42 dla Super 35). Kąt widzenia "czterdziestki" zdaje się być tym odpowiednim nie tylko dla mnie. Ostatnio przeczytałem gdzieś o Pani operator, która wszystko robiłaby takim kątem. Sprawdźcie sami czy podzielacie moją opinię czy nie. Lepsza „pięćdziesiątka" czy „trzydziestka-piątka"? A może właśnie „czterdziestka"?

Tyle tekst archiwalny, z którym w pełni się zgadzam - nadal - tyle, że teraz mam nieco więcej wiedzy. Przede wszystkim udało mi się zrobić wiele zdjęć Summicronem-C 40 mm f/2 z lat siedemdziesiątych i Voigtländerem Nokton 40 mm f/1,4 Classic. Wnioski zaś, które wyciągnąłem, wydały mi się odkrywcze. Co do samych „czterdziestek” to właśnie dowiedziałem się, że w tym roku (2016) ukazało się „kinowe” szkło z serii Leica Cinema: Summicron-C 40 f/2.

To proste. Zwróćcie uwagę, że na ogół po 50 mm mamy od razu 35 mm. 15 mm przepaści podczas, gdy poniżej 35 mm robi się gęsto. mamy 28, 25, 24, 21, 20, 19, 18, 17, 16, 15 ….itd. co milimetr. Jasne! Milimetr długości ogniskowej przy skrajnie szerokim kącie robi dużą różnicę. 10 mm przy obiektywie długoogniskowym staje się zupełnie niezauważalne. Jednak przepaść jest duża. Dla mnie tym większa, że rozciąga się od Voigtländera 35 mm f/1,2 do obiektywu Carl Zeiss Sonnar 55 mm f/1,8 - a to już 20 mm i to w zakresie, który najbardziej mnie interesuje. Nie jestem psychologicznym typem 35 czy 50 mm. Bardzo mi się to zmienia. Czasami mam nastrój na szersze lokowanie obiektu w otoczeniu - wówczas sięgam po 35 mm. Czasami chcę bliższego kontaktu z fotografowanym tematem i wówczas sięgam po 55 mm. Nie chciałbym tego ograniczenia. 40 mm jest idealnym rozwiązaniem oferując pośredni kąt widzenia. Nie jest szeroko, nie jest wąsko! Jest w sam raz. 40 mm to ogniskowa idealna. Jeśli chcę nieco więcej objąć lekko się odsuwam, jeśli chcę zbliżenia wystarczy się nieco przybliżyć - nie mam jednak przy tym ograniczenia wynikającego z deformacji rzeczywistości szerokiego kąta jakie daje 35 mm czy zawężenia jakie daje 55 mm. Dodajmy do tego pośrednią separację planów czyli większe rozmycie niż w 35 mm, a nieco mniejsze niż 50 czy tym bardziej 55 mm. To wszystko to oczywiste stwierdzenia - jednak o tym co daje obiektyw 40 mm należy się przekonać samemu. Zwłaszcza taki obiektyw jak Nokton 40 mm f/1,4 Classic.

Jak pisałem już we wcześniejszych artykułach poświęconych alternatywnym szkłom do systemu A7 - dzięki uprzejmości Piotra Koralewskiego - właściciela [url=]Butiku Leica i Galerii Trzecie Oko[/url] w Krakowie - mogłem kiedyś pofotografować założonym na korpus M Monochrom Typ 246 obiektywem Summicron-C 40 mm f/2. Mające grubo ponad czterdzieści lat szkło obezwładniło mnie swym odwzorowaniem rzeczywistości. Oceniając wykonane nim zdjęcia doszedłem do wniosku, że jest to obiektyw nadzwyczajnie ostry (w takim stopniu, że większego już nie oczekuję) i pozbawiony dystorsji, a zarazem wykonane nim zdjęcia przypominają srebrowe odbitki - i nie była to tylko kwestia matrycy Monochroma odpowiedzialnej za unikalne ziarno. „Analogowy” charakter tych zdjęć był niepodważalny.

Po długim zastanowieniu doszedłem do wniosku, że to kwestia klasycznego obrazowania tego szkła, które ma swe wady wynikające z budowy optycznej, i że to właśnie te „wady” stanowią o urodzie wykonanych fotografii. W przeciwieństwie do Sonnara ten obiektyw nie był technicznie „przezroczysty”. On coś dodawał od siebie. Idealnie skorygowane konstrukcje przedstawiają rzeczywistość - nic od siebie nie dodając. Te starsze po swojemu interpretują rzeczywistość - i jak się okazuje może to mieć swój urok. Zobaczcie kilka fotografii wykonanych obiektywem Leica Summicron-C 40 mm f/2, który jest protoplastą obiektywu Voigtländer 40 mm f/1,4 Nokton Classic.

Leica wykonana jest z 6 soczewek ale lepszego gatunkowo szkła - Voigtländer zaś ma siedem soczewek i nowocześniejsze powłoki. Nie wiadomo co lepsze. Postanowiłem zaopatrzyć się we własne 40 mm.

Tak - dokonałem wyboru. Za 2000 zł można nabyć na E-bay'u używane szkła Summicron-C, które są ultramaleńkie i lekkie (125 gram). Po wykonaniu kilkudziesięciu porównawczych fotografii wybrałem jednak Voigtländera, którego mogłem kupić nowego, z gwarancją za nieco ponad 2000 zł. Różnica wydawała mi się pomijalna. Z jakością obrazów jest nieco lepiej, zwłaszcza przy otwartej przysłonie. Oto porównanie.

Nieco większy od Summicrona - Nokton waży 175 gram i jest nadal bardzo niewielki. Imponująca jasność f/1,4 wydaje się nie możliwa do osiągnięcia w obiektywie, który ma długość 29,7 mm, średnicę 55 mm i gwint mocowania filtra 43 mm - przynajmniej wydaje się to niemożliwe w zestawieniu ze „stałkami" f/1,4 do lustrzanek. Siedem soczewek w sześciu grupach. Wszystko zwarte i przemyślane, zamknięte w całkowicie metalowej obudowie, która sprawia wrażenie wyjątkowo solidnej. Te 175 gram w tak małym korpusie obiektywu robią wrażenie.

Wystający od spodu pierścienia ostrości trzpień z wgłębieniem na palec, to rozwiazanie rodem z Solms/Wetzlar. Rozwiązanie absolutnie genialne, gdyż nie wyobrażam sobie nastawiania ostrości pierścieniem, który ma kilka milimetrów szerokości. Opuszki palców sięgałyby pierścienia nastawiania przysłon z jednej strony i tarłyby o korpus aparatu z drugiej. Tymczasem gładko porusztajacy się pierścień ostrości pracujący w zakresie 0,7 m do nieskończoności dzięki temu rozwiązaniu pracuje wspaniale, umożliwiając wraz z podglądem LV i powiększeniem wybranego fragmentu błyskawiczne nastawienie ostrości. Oczywiście to rozwiązanie wymuszone jest tym, że obiektyw zaprojektowany jest do systemu M i wizjera dalmierzowego, gdzie konieczne jest takie ujęcie pierścienia, które nie przesłania obrazu w celowniku.

W bezlusterkowcach nie ma to znaczenia - no tak - pamiętajmy, że przez przejściówkę możemy stosować ten obiektyw z Fuji, Olympusem czy właśnie Sony (chociaż tylko ta ostatnia opcja daje ogniskową 40 mm). Na osobne omówienie zasługuje pierścień ustawiania przysłon z dwoma wystającymi, frezowanymi uchwytami, które znajdują się symetrycznie z obu stron, wystając nieco poza obwód pierścienia i sprawiają, że uchwyt jest pewniejszy, a nastawienie otworu przysłony może być intuicyjne. Pierścień zaskakuje co pół działki regulując ilość wpadającego światła, a dziesięciolistkowy mechanizm lamelek przysłony wyraźnie wpływa na jakość rozmyć. W połączeniu ze specyficzną budową optyczną opartą o zmodyfikowanego Gauss`a - Nokton daje bardzo klasyczne obrazy.

Voigtländer Nokton 40 mm f/1,4 Classic - to bardzo specyficzne szkło. Klasyczne pod każdym względem. Obiektyw jest ostry w centrum kadru i daje spore winietowanie przy otwartej przysłonie. Stopniowo przymykając przysłonę pozbywamy się winietowania, a ostrość w obrębie kadru rozszerza się ku brzegom - chociaż rozdzielczość na brzegach zawsze pozostanie nieco w tyle za tym co otrzymamy w centrum klatki.

Tu mała dygresja - to jest jakość ogólnie na bardzo wysokim poziomie - porównywalnym z najlepszymi stałkami do lustrzanek lub nieco wyższa. To nie koniec „klasycznych” cech obrazowania. Klasyczne konstrukcje często pracowały z optymalną jakością w pewnych zakresach odległości. Nokton sprawuje się znakomicie w przedziale 1,5 m do 6-7 m. „Znakomicie” oznacza referencyjną ostrość, brak dystorsji i wysokiej klasy plastykę z dużym kontrastem. Jeśli chcemy fotografować krajobrazy, możemy nie osiągnąć idealnego rozłożenia ostrości na linii odległego horyzontu.

To nadal nie wszystko - rozmycia generowane przez Noktona 40 mm f/1,4 są jego cechą szczególną. Gęste, siateczkowe rozmyte elementy kadru (np. gałęzie krzewów czy drzew) stają się nieco „nerwowe”, ale przeciętne w szczegółowości płaszczyzny rozmyte są aksamitnie gładko - chociaż w ewidentnie charakterystyczny dla Noktona sposób. Swoją własną interpretację wnosi Nokton do obrazowania rozmytych świateł. Tu potrafi zauroczyć. Ostatnią cechą szczególną Noktona, którą warto podkreślić jest neutralność barwna, która plasuje ten obiektyw bardzo wysoko w porównaniu do najlepszych światowych standardów.

Tego nie wiem. Każdy ma inne spojrzenie na fotografię i wymagania co do sprzętu. Tu mogę opisać jak ja traktuję ten obiektyw. Dla mnie Voigtländer Nokton 40 mm f/1,4 Classic to obiektyw, który spełnia rolę obiektywu zawsze znajdującego się na korpusie. Jest lekki, mały, a jego użycie nie pociąga za sobą żadnych trudności. Łatwo wyjąć go z torby, jest mały o nic nie zaczepia, można używać takiego zestawu godzinami, gdyż z korpusem cały zestaw waży naprawdę niewiele.