Derenk - znikł ostatni bastion polskości na Węgrzech. Pokazał to Michał Adamski

Michał Adamski jest fotografem dokumentalnym, który w swoich pracach opowiada przede wszystkim o trudnościach życia. Jego najnowszy projekt, współfinansowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, opowiada o perypetiach potomków Polaków, którzy zamieszkali kiedyś na Węgrzech. Michał opowiedział mi o swoim cyklu "Derenk".

Michał Adamski: Moja żona studiowała filologię węgierską na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz w Budapeszcie. Temat Węgier jest ze mną od dawna. Od kilku lat interesuje mnie ten kraj w sensie fotograficznym i pracuję nad pokazaniem go w szerszym kontekście, np. fotografuję granice węgierskie.

Szukając informacji, trafiłem na bloga Polaka mieszkającego w Budapeszcie. Przeglądając go, znalazłem wpis o polskiej wsi na Węgrzech i jej mieszkańcach. Zainteresowało mnie to, zwłaszcza, że miejscowość znajduje się tuż przy granicy ze Słowacją i wpisuje się również w moje zainteresowania. Temat wciągnął mnie na tyle, że postanowiłem go rozwinąć. Otrzymałem stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i rozpocząłem pracę.

Jadąc tam miałem w głowie obraz tych ludzi, jaki udało mi się ułożyć z informacji znalezionych w internecie. Rzeczywistość okazała się trochę inna.

Derenczanie tworzyli zwartą społeczność, która przetrwała ponad 200 lat w trudnym do życia miejscu. Przez te lata zachowali język, religię i zwyczaje, które przywieźli ze sobą pierwsi górale z Podkarpacia. Do momentu, kiedy w 1943 roku, ostatecznie zostali rozsiedleni przez węgierskie władze do kilku miejscowości w okolicach Miszkolca.

Większość trafiła do wsi, gdzie stali się mniejszością. Wspólnota została rozbita. Tylko w jednym przypadku, w Istvanmajor, ludzie z Derenku zasiedlili całą wieś. Oczywiste jest, że tęsknili do swojego miejsca na ziemi - uczyli dzieci języka polskiego, chronili go od zapomnienia. Im więcej czasu upływało, tym bardziej Węgry ich pochłaniały.

Obecnie żyje już tylko kilka osób, które pamiętają gwarę, bo to też nie jest czysty język polski, i potrafią się nią posługiwać. Średnie i młode pokolenie posługuje się już tylko językiem węgierskim. Dzięki Polakom mieszkającym na Węgrzech, badaczom oraz kilkorgu z potomków, którzy dbają o miejsce i historię Derenku, organizują konferencje, spotkania z Derenczanami. Pamięć i świadomość pochodzenia nie zniknęła do końca.

Polskę traktują, jako kraj przodków.

Emigracja na Węgrzech ma swoją długą historię. Począwszy od XIX-wiecznej, poprzez wojenną, skończywszy na współczesnej. Obecnie wiele międzynarodowych firm ma swoje siedziby na Węgrzech, w których pracuje wielu Polaków. Jest wiele instytucji i stowarzyszeń zrzeszających Polaków na Węgrzech. Istnieje przedszkole i szkoła polska, działająca przy Ogólnokrajowym Samorządzie Polskim.

W Samorządzie działają również potomkowie Derenczan, którzy organizują doroczny odpust i spotkanie w Derenku, na który oprócz gości z Węgier przyjeżdżają Polacy z Białki Tatrzańskiej. Miejsca skąd, jak ustalono, pochodziła znaczna część górali osiadłych w Derenku.

Raczej byłem odbierany pozytywnie - tylko w nielicznych przypadkach spotkałem się z odmową. Przeważnie po kilku zdaniach godzili się na fotografowanie. Poznałem niezwykle sympatyczną rodzinę mieszkającą w wsi Dusnok, blisko Sajoszentpeter. Wszyscy są zaangażowani w utrwalanie pamięci o Derenku.

Istvan Remias, działa w Samorządzie Polskim, opiekuje się pozostałością po wsi, organizuje odpust w Derenku. Jego ojciec Istvan Remias urodził w 1932 roku w Derenku i jest jednym z najstarszych żyjących osób pochodzących z tego miejsca. Istvan zaraził też swoje dzieci polskością. Zarówno córka i syn są świadomi swojego pochodzenia, a Tamas rozpoczął naukę języka polskiego.

Bezpośrednio po przesiedleniu jakość ich życia się poprawiła. Derenk leży w górach i jest trudnym terenem do uprawy, a w nowych miejscach dostali lub mogli kupić lepszą ziemię. Ja trafiłem do trzech miejscowości, w których zamieszkali, były to: Andrastanya, Istvanmajor i Szajoszentpeter.

Dwie pierwsze praktycznie wyludniają się - żyją tam same starsze osoby. Obecna sytuacja gospodarcza Węgier nie jest najlepsza, zwłaszcza na prowincji, dlatego młodzi wyjeżdżają za pracą do Budapesztu lub za granicę. W Andrastanya mieszka obecnie 9 osób - 3 z nich to potomkowie Derenczan. W miejscowości Istvanmajor, gdzie mieszka najwięcej osób z Derenku, funkcjonuje zespół ludowy ”Drenka Polska”, w którym panie śpiewają w języku swoich przodków.

Potomkowie Derenczan raz w roku spotykają się na odpuście, który odbywa się w samym Derenku. Przyjeżdża tam także coraz więcej Polaków, zwłaszcza górali z okolic Białki Tatrzańskiej.

O samego początku wiedziałem, że będę robił portrety oraz będę chciał sfotografować samo miejsce, gdzie była kiedyś wieś. W tej chwili praktycznie nie ma tam budynków, poza lekko odrestaurowaną szkołą i ruiną domu nauczyciela. Postanowiłem odtworzyć nastrój i klimat, jaki czułem.

Jest to niewielka polana otoczona lasami i górami. Widoczne jest kilka miejsc po domach, które tam się znajdowały, stary cmentarz i cisza. Dla mnie ten zestaw zdjęć jest opowieścią o czasie i przemijaniu. Mówię o tym jak niewiele potrzeba by miejsce, które człowiek próbował przez kilkaset lat okiełznać i próbował w nim żyć, zostało pochłonięte przez naturę.

Dla ludzi Derenk funkcjonuje już tylko w pamięci. Tak samo jak odchodzi pokolenie, które pamięta jak to miejsce tętniło życiem. Dlatego wybrałem portrety.

Truizmem jest mówienie, że z twarzy można dużo wyczytać, ale to prawda. Zwłaszcza u ludzi, którzy mają już całe życie za sobą. Podczas wspomnień kumuluje się u nich wiele emocji. Pojawia się wzruszenie, smutek, czasem żal. Ja miałem utrudnioną sytuację – mieszkańcy prowadzili rozmowy w języku mi obcym, a tylko trzy osoby część historii opowiadały w gwarze z Derenku.

Postanowiłem także umieścić w zestawie młodych ludzi, ponieważ to oni stanowią ciągłość pamięci o Derenku.

Sprzęt odgrywa dla mnie najmniejszą rolę. Trzeba mieć taki, który jest sprawdzony, nie przeszkadza i lubi się nim fotografować. W ostatnim czasie dla mnie takim aparatem jest Fujifilm X-Pro2 z obiektywami 23 mm, 35 mm i 50 mm.