"Tutejsi", czyli co łączy Polaków, Ukraińców i Białorusinów na zdjęciach Mateusza Baja
Mateusz, choć jest bardzo młodym fotografem, rocznik 1988, już zdobył nagrodę Sony World Photography Awards 2014, czy Grand Press Photo. Autor opowiada nam, jak powstawał dokument z polsko-biłorusko-ukraińskiego pogranicza i co ma z tym wspólnego Tomasz Tomaszewski.
Skąd się wziął pomysł na historię o pograniczu polsko-białorusko-ukraińskim?
Pomysł na projekt siedział we mnie od dawna. Polesie to moje rodzinne strony. Zawsze interesowałem się historią, więc udokumentowanie moich rodzinnych było naturalną konsekwencją moich pasji. Ludzie po jej drugiej stronie od zawsze mnie inspirowali. Z okien szkolnej biblioteki widziałem poruszające się na Białorusi auta. Podczas spacerów nad rzekę Bug obserwowałem białoruskich i ukraińskich pograniczników. Mieszkając przy granicy dopiero w wieku piętnastu lat ją przekroczyłem i po wielogodzinnej podróży zobaczyłem swoje rodzinne miasto z perspektywy wschodu.
Jak to się stało, że Twoim opiekunem nad tym projektem został Tomasz Tomaszewski?
Na początku zeszłego roku uczestniczyłem w przeglądzie portfolio zorganizowanym przez Leica Gallery w Warszawie. Mój projekt o przemycie papierosów przez granicę spodobał się Tomaszowi Tomaszewskiemu, więc gdy przyjaciółka podesłała mi informację o programie mentorskim "1 na 1. Mistrz i Uczeń" z T. Tomaszewskim organizowanym przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych "ę" postanowiłem się zgłosić.
Jak wyglądała praca z T. Tomaszewskim?
Z Panem Tomkiem spotykaliśmy się głównie w jego pracowni. Rozmawialiśmy o projekcie, o tym co chciałbym pokazać, o zdjęciach, które zrobiłem, ale także, a może przede wszystkim o fotografii jako o sposobie na pokazywanie rzeczywistości.
Co dało Ci spotkanie ze znanym polskim fotografem?
Tomasz Tomaszewski dla początkującego reportera to kopalnia bezcennej wiedzy. To wspaniałe, że chce i znajduje czas, żeby tą wiedzą się dzielić. Dzięki tej współpracy znalazłem odpowiedź na kluczowe pytania: co i jak chcę pokazać na moich fotografiach.
Słyszałem, że tytuł projektu odnosi się do przedwojennego spisu powszechnego, kiedy to większość mieszkańców tych terenów na pytanie o tożsamość narodową odpowiadało “TUTEJSI”...
Mój projekt ma przedstawiać ludzi mieszkających po różnych stronach granicy, którzy tak naprawdę się od siebie nie różnią. Są to ludzie którzy od II Wojny Światowej oddzieleni są od siebie sztuczną, nieistniejącą nigdy wcześniej granicą. Ostatni rok jest bardzo burzliwy i mam nadzieję, przełomowy w historii Ukrainy. Jeżdżę tam tak często, jak mogę i skupiam się nie tylko na tematach pogranicza. Zaniedbuję przez to wątek białoruski, co mam zamiar w najbliższym czasie zmienić i wybrać się tam z aparatem.
Czym się kierowałeś wybierając, szukając bohaterów do tej opowieści? Miałeś wymyślone motywy i je szukałeś w realu, czy zdawałeś się na szczęście, przypadek?
Już po pierwszym wyjeździe na Ukrainę zdałem sobie sprawę, że uparte dążenie do sfotografowania jakiejś konkretnej sytuacji jest bez sensu. Jedno z ważniejszych zdjęć, z panią Tatianą z jej klaczą, które zrobiłem, i które dostało nagrodę na Sony World Photography Awards powstało przez przypadek. Zupełnie przypadkowo również wysłałem je na konkurs... namówiła mnie do tego znajoma
Od jak dawna fotografujesz te okolice?
Intensywnie nad "Tutejszymi" pracuję od roku. Dużo więcej czasu spędzam przez to w rodzinnych stronach i wielokrotnie jeździłem na Ukrainę, ile razy dokładnie sam nie wiem musiałbym policzyć pieczątki w paszporcie, ale jak już wcześniej wspominałem, nie każdy z tych wyjazdów był związany z pograniczem.
Jakie masz kolejne plany fotograficzne?
Obecnie pracuję nad pracą magisterską, którą piszę w Zakładzie Fotografii Prasowej Uniwersytetu Warszawskiego. Staram się też rozwijać projekt "Tutejsi" i w najbliższej przyszłości planuję nadal jeździć na Ukrainę i Białoruś. Zaczynam też pracować nad innymi projektami dokumentalnymi. Bardzo chciałbym połączyć pasję z pracą zawodową, choć jest to bardzo trudne biorąc pod uwagę kondycję prasy, niemniej jednak będę się starał realizować w tym kierunku.