Jak fotografować słońce na zdjęciach krajobrazu?

Słońce, tak samo jak księżyc oraz inne obiekty astronomiczne, mogą w znacznej mierze urozmaicić nasze zdjęcia krajobrazowe. W przypadku tego pierwszego pojawia się jednak sporo trudności natury technicznej, które należy przezwyciężyć, aby pokazać je w naturalny i estetyczny sposób oraz bez zbędnych artefaktów.

Pierwszy z problemów polega na ogromnej różnicy jasności słońca w porównaniu z każdym innym obiektem, który również będziemy chcieli pokazać w naszym kadrze. Jeżeli wykonamy ekspozycję, która da nam akceptowalną jasność słońca na zdjęciu, to pozostałe elementy krajobrazu na ziemi będą mocno niedoświetlone lub w ogóle niewidoczne. Z kolei ekspozycja, która pokaże w miarę jasne szczegóły na ziemi da nam mocno prześwietlony obraz słońca i otaczającego go nieba. Wyjątkiem jest słońce znajdujące się tuż nad samym horyzontem, kiedy możemy na nie patrzeć swobodnie bez przymrużenia oczu. Wtedy różnice jasności są już znacznie mniejsze, jak poniżej.

Innym problemem zdjęć ze słońcem w kadrze są flary. Są one widoczne na zdjęciu w postaci różnokolorowych plam, a spowodowane są przez bardzo jasne źródło światła, jakim jest słońce załamujące się we wszystkich soczewkach naszego obiektywu. Flary możemy oczywiście wykorzystać na zdjęciu w celach artystycznych, ale w większości przypadków nie wyglądają one dobrze i należałoby się ich pozbyć.

Przedstawione poniżej sposoby przeznaczone są dla osób, które mają już pewne doświadczenia w fotografii i obróbce zdjęć. Dotyczy to zarówno posługiwania się histogramem, jak i pracy na warstwach i maskach. Zakładam, że każdy aspirujący fotograf krajobrazu spotkał się już tymi zagadnieniami, gdyż tak naprawdę stanowią one jedne z podstawowych umiejętności, jakie musimy posiąść, aby nasze zdjęcia wyróżniały się z tłumu.

Jednym ze sposobów jest użycie filtra połówkowego, którego ciemniejsza strona oddzieliłaby niebo ze słońcem od ziemi. Rozwiązanie to oprócz teoretycznej prostoty użycia posiada jednak szereg wad, dlatego używam innego rozwiązania, które wydaje się skuteczniejszą i szybszą metodą.

Polega ona na zrobieniu dwóch ekspozycji z użyciem statywu - jednej z krótszym czasem dla słońca i nieba, a drugiej z dłuższym dla elementów krajobrazu znajdujących się na ziemi i w cieniu. Do oszacowania różnicy czasu ekspozycji możemy posłużyć się trybem “Live View” dostosowując ten czas do widocznego na ekranie histogramu. Jedno zdjęcie robimy tak, aby nic nie zostało niedoświetlone, a drugie aby nie było prześwietlone (z wyjątkiem samej tarczy słońca). Innym sposobem na zróżnicowanie czasów jest ustawienie trybu HDR i automatyczne zrobienie na 5-7 ekspozycji z różnymi czasami, a potem wybranie dwóch, które najlepiej będą się nadawały do późniejszej obróbki.

Kolejnym etapem jest złożenie krótszej i dłuższej ekspozycji w Photoshopie. Za warstwę bazową może tu posłużyć zdjęcie ciemniejsze z krótszym czasem ekspozycji. Nad nią umieszczamy kolejną warstwę będącą zdjęciem z dłuższym czasem ekspozycji. Następnie za pomocą maski i pędzla z kryciem 20-30% odsłaniamy stopniowo niebo i słońce z warstwy bazowej, a kiedy rezultat nas zadowala, scalamy warstwy w jedno zdjęcie, które może posłużyć ewentualnej dalszej obróbce. Powyższy sposób jest stosunkowo łatwy i szybki w realizacji, jeśli linia oddzielająca niebo od ziemi jest nieskomplikowana i oczywiście jeżeli mamy już trochę wprawy w posługiwaniu się warstwami, maskami i pędzlem.

Innym sposobem na połączenie krótszej i dłuższej ekspozycji może być użycie programu do zdjęć typu HDR, który powinien nam złożyć takie ekspozycje w sposób automatyczny. Ja jednak zdecydowanie preferuję pierwszą z metod, gdyż daje mi ona większą kontrolę nad końcowym efektem i bardziej naturalny wygląd całości.

Można to zrobić zarówno na etapie fotografowania, jak i późniejszej obróbki. Zalecam jednak ich eliminację na jak najwcześniejszym etapie powstawania zdjęcia. Poprawi nam to znacznie efekt końcowy oraz skróci czas edycji zdjęcia w programie graficznym. Powszechnie znanym sposobem na redukcję flar jest tzw. metoda “na palec”. Pozwala ona wyeliminować większość, a czasem nawet wszystkie flary ze zdjęcia. Ustawiamy aparat na statywie, komponujemy nasz kadr ze słońcem, a następnie wykonujemy dwa zdjęcia. Przy wykonywaniu jednego z tych zdjęć przesłaniamy tarczę słońca palcem trzymanym od góry tuż przed obiektywem. Oczywiście zamiast palca możemy posłużyć się jakimś przedmiotem, choćby dekielkiem od obiektywu. Przesłonięcie tarczy słońca spowoduje zniknięcie większości flar z kadru, niemniej jednak pozostanie na nim nasz palec lub inny przedmiot. Aby się go pozbyć musimy użyć drugiego zdjęcia zrobionego bez jakiejkolwiek przesłony.

Następnie w programie, posługując się wspomnianymi powyżej warstwami i maską, eliminujemy niechciane flary. Moja metoda polega na zastosowaniu ekspozycji z palcem, czyli tej bez flar, jako warstwy bazowej, a tej z flarami jako warstwy wierzchniej. Następnie do tej ostatniej dodaję maskę i maluję po niej pędzlem w tych miejscach, w których są widoczne flary, wydobywając niezaświetlone fragmenty zdjęcia z warstwy bazowej. Ten sposób jest dosyć skuteczny, ale może pozostawić jeszcze jakieś flary, których nie dało się usunąć. Wtedy już tylko pozostaje nam użycie narzędzi do klonowania tak, aby pozbyć się reszty niechcianych artefaktów.

Poniższe wskazówki mogą być również pomocne w likwidacji flar i skróceniu czasu edycji w postprodukcji:

• Zdjęcia ze słońcem robimy zawsze w trybie M, a w metodzie “na palec” oba zdjęcia muszą być wykonane z zastosowaniem identycznych parametrów ekspozycji.
• Zarówno przednia, jak i tylna soczewka obiektywu powinny być starannie wyczyszczone przed sesją ze słońcem. Każdy pyłek lub zabrudzenie jest potencjalnym źródłem świetlnych artefaktów w kadrze.
• Zdejmujemy zbędne filtry z przedniej soczewki obiektywu. Każdy z nich może być źródłem dodatkowej trudnej do usunięcia flary.
• Starajmy się eksperymentować z położeniem słońca w kadrze. Nawet nieznaczna zmiana kąta aparatu w stosunku do słońca może zmniejszyć nam lub nawet wyeliminować niechciane flary.

Efekt gwiazdki, czyli promieni wychodzących z tarczy słonecznej spowodowany jest specyficznym załamywaniem się światła w przesłonie obiektywu. Ilość promieni, a także ich kształt zależny jest od liczby elementów przesłony, ich kształtu, jak również konstrukcji wnętrza obiektywu. Mogą się one więc od siebie znacznie różnić. Aby uzyskać taki efekt wystarczy podczas fotografowania przymknąć znacznie przesłonę np. do f/16. Jeżeli tarcza słońca znajduje się na czystym niebie i nie jest zasłonięta przez nawet cienką warstwę chmur, to powinno w zupełności wystarczyć.

Efekt ten możemy również uzyskać wykorzystując inne źródła jasnego światła, np. księżyca w nocy. Zrobimy to w taki sam sposób jak dla słońca, musimy jedynie wydłużyć odpowiednio ekspozycję i / lub zwiększyć czułość ISO dostosowując je do jasności otoczenia.

Mam nadzieję, że powyższe wskazówki przydadzą się tym, którzy chcą poprawić jakość swoich prac, a być może nawet wznieść je na nieco wyższy poziom. Aby tak się stało jak zwykle potrzebna jest cierpliwość, oraz eksperymentowanie z różnymi ustawieniami aparatu, a także sposobami ich późniejszej obróbki. Dotyczy to nie tylko zdjęć krajobrazowych ze słońcem w kadrze, ale również każdego innego rodzaju fotografii.