Iran przed rewolucją islamską. Zdjęcia pokazują, jak inny był to kraj

Do 1979 roku Iran funkcjonował jako monarchia konstytucyjna. Rządził nim szach Mohammad Reza Pahlawi. Ustrój zmienił się nagle w wyniku przewrotu. Iran stał się republiką islamską. Oczywiście poszło za tym wiele innych przemian społeczno-kulturowych.

Historia wybuchu rewolucji islamskiej sięga roku 1953, gdy doszło do zamachu stanu. Wywołały go brytyjskie i amerykańskie służby specjalne (MI6 oraz CIA), by uniknąć nacjonalizacji przemysłu naftowego przez premiera Mohammada Mossadegha. Rząd objął Mohammad Reza Pahlawi, który dążył do zacieśnienia więzów z USA. Rozpoczęła się "biała rewolucja". Kobiety otrzymały prawa wyborcze, odbyła się reforma rolnicza i zaczęto walkę z analfabetyzmem.

Pahlawi powołał szereg instytucji policyjnych, jak również więził i torturował opozycjonistów. Doprowadziło to do konfliktu z duchownymi i lewicą demokratyczną kraju. Z czasem problemy narastały. Na czele opozycjonistów stał ajatollah Chomejni, który sprzeciwiał się dobrym stosunkom Pahlawiego z Izraelem, równouprawnieniu kobiet i wprowadzeniu do rządu przedstawicieli mniejszości religijnych. W 1965 roku, po niewoli w Turcji, Chomejni wyjechał do Iraku, gdzie zaczął głoszenie swojej wersji doktryny islamu.

We wczesnych latach 70. XX wieku zaczął nasilać się fanatyzm, zwłaszcza wśród biednych warstw społeczności. Ludzie domagali się wprowadzenia szyickich zasad życia, a reformy szacha były uznawane za imperialistyczne. Po gwałtownym skoku cen ropy, społeczeństwo odkryło korupcję na poziomie władzy.

Ludności nie podobało się narzucanie europejskiego stylu życia, ani reformy społeczno-religijne. Dodatkowo negatywne nastroje podsycał Ruhollah Chomejni, przebywający cały czas w Iraku. Jego działalność nie podobała się władzy i 7 stycznia 1978 roku został wydrukowany artykuł, w którym przytoczono oszczerczą historię Chomejniego. Doszło do rozruchów w mieście Kom, gdzie protestowali studenci oraz duchowni. Pahlawi zaangażował wojsko do stłumienia działań.

18 lutego 1978 roku w meczetach uczczono śmierć zabitych studentów, zgodnie z szyickim zwyczajem opłakiwania zmarłych przez 40 dni. Ulicami miast Iranu przeszły marsze żałobne, połączone z protestami przeciwko władzy szacha. W wyniku tego ponad 100 demonstrantów zostało zabitych w starciach z wojskiem w mieście Tebriz. Powtórka miała miejsce 29 marca i 10 maja. Fanatyczna ludność niszczyła luksusowe hotele i kina wyświetlające "nieetyczne filmy". Społeczeństwo chciało odsunąć Pahlawiego od władzy.

Złego stanu państwa i okropnego wizerunku szacha dopełnił kryzys gospodarczy, związany z szalejącą inflacją. Latem 1978 roku rząd zatrzymał wiele projektów publicznych i zamroził płace. Bezrobocie gwałtownie wzrosło, a robotnicy byli wściekli. Bardzo szybko grupa ta dołączyła do duchownych i studentów w protestach przeciwko władzy.

Regularne protesty doprowadziły do wprowadzenia stanu wojennego 8 września 1978 roku. Demonstracje zostały zakazane. Ten sam dzień został nazwany "Czarnym Piątkiem” przez ogromną demonstrację w Teheranie, gdzie doszło do rozlewu krwi w starciu ludności z wojskami. 60 osób zginęło, ponad 200 zostało rannych. W październiku 1978 roku Chomejni przeniósł się do Francji.

Rząd stracił poparcie nie tylko społeczeństwa, ale również zagranicznych sojuszników. Strajk generalny uniemożliwił działanie gospodarki państwa. Podczas Muhrram, świętego miesiąca, doszło do apogeum protestów. Codziennie ginęli ludzie, ale to nie powstrzymywało społeczeństwa. Co więcej – żołnierze zaczęli dołączać do demonstracji: szeregowi odmawiali strzelania do protestantów oraz przeciwstawiali się swoim przełożonym.

Chomejni 13 stycznia 1979 roku utworzył w Paryżu Radę Rewolucyjną, która miała zastąpić władzę w Iranie. 3 dni później szach Mohammad Reza Pahlawi z cesarzową opuścili Iran.

1 lutego Chomejni przyleciał do Teheranu. Wybuchły walki między jego zwolennikami, a wyznawcami Pahlawiego. Wskutek działań premier oficjalnie opuścił kraj, a Rada Rewolucyjna przejęła władzę. Podczas marcowego referendum społeczeństwo poparło wprowadzenie nowego ustroju – republiki islamskiej. Została ona proklamowana 1 kwietnia 1979 roku.

Mimo popularności Chomejniego, wiele grup rewolucyjnych nie udzielało mu poparcia w kwestii przejęcia władzy. Wiele różnych środowisk, w tym liberalne, marksistowskie i anarchistyczne, chciały zaangażować się w przyszłość Iranu.

Do walki o stołki w rządzie stanęły dwie frakcje – Ruch Wolnościowy z Mehdim Bazarganem na czele chciał świeckiego rządu, natomiast Islamska Partia Republikańska pod przywództwem Chomejniego dążyła to utworzenia rządu religijnego. Ta druga szybko pokazała pazury.

Islamska Partia Republikańska powołała Gwardię Rewolucyjną, która przejęła większość władzy w Iranie, w tym sądy. Natomiast w czerwcu 1979 roku Ruch Wolnościowy opublikował pierwszą wersję nowej konstytucji, uznając Iran za republikę islamską, ale nie zakładała władzy dla ulemów ani respektowania prawa islamskiego.

Zgodność ustaw z szariatem miała kontrolować Rada Strażników Rewolucji, czyli 12 osób będących biegłymi w kwestiach prawa islamskiego. W wyniku grudniowego referendum konstytucja została przyjęta. Era "kolorowych lat 70." na dobre skończyła się w Iranie.